Opracowanie: Drama Way Fundacja Edukacji i Kultury

Teatr Forum jest czymś w rodzaju pojedynku lub zabawy, a więc ma swoje zasady. Można je modyfikować, zawsze będą jednak obowiązywać, by wszyscy mogli grać w takich samych warunkach oraz aby ułatwić uczestnikom podjęcie poważnej i owocnej dyskusji".

Augusto Boal

Teatr Forum to zaangażowana społecznie forma teatru stworzona i opracowana przez brazylijskiego reżysera i pedagoga Augusto Boala - twórcę Teatru Uciśnionych (Theatre of the Opressed). Spektakle Teatru Forum tym różnią się od tradycyjnych, że dają możliwość "dopisania" dalszego ciągu spektaklu lub jego zmiany poprzez interwencje, które uczestnicy tzw. „widzowie - aktorzy" samodzielnie podejmują na scenie. Spektakle Teatru Forum tworzone są dla określonych grup, tak by problemy głównego bohatera były tożsame z problemami widzów-aktorów. Celem Teatru Forum jest aktywizacja i szukanie sposobów rozwiązania problemów społecznych. Ponieważ uczestnicy spektakli w „płaszczu roli” fikcyjnego bohatera mają możliwość konfrontowania się z własnymi trudnościami i wypróbowywania możliwych sposobów ich rozwiązania, spektakle nie są tylko wydarzeniami artystycznymi, ale także okazją do rozwijania umiejętności społecznych uczestników. Teatr Forum jest często adresowany do grup defaworyzowanych społecznie, by przeciwdziałać ich wykluczeniu, dostarczając narzędzi konstruktywnej ekspresji i radzenia sobie z opresją.

Teatr Uciśnionych

Teatr Uciśnionych to system teatralny stworzony przez Augusto Boala, a nawiązujący w swoich korzeniach do Pedagogiki Uciśnionych Paulo Freire. Powstał w Brazylii i Ameryce Łacińskiej w odpowiedzi na cenzurę narzuconą przez reżim i rozwijał się na całym świecie w formach: Teatru Prasowego (Newspaper Theatre), Teatru Niewidzialnego (Invisible Theatre), Teatru Gadającego (Talking Theatre), Teatru Forum (Forum Theatre), Teatru Legislacyjnego (Legislative Theatre) i Tęczy Pożądań (Rainbow of Desire).

„Straciliśmy pierścionki ale nie palce, ubrania ale nie nasze ciała, iluzje ale nie nasze marzenia.” (A. Boal)

Po nieudanych próbach kontroli teatru przez władze, Teatr Arena w Sao Paulo został zamknięty. Artyści stracili wszystko, grali więc bez kostiumów ani dekoracji na ulicach, w szkołach i kościołach. Wyszli do ludzi i zaczęli mówić o ich sprawach. Tak powstał Teatr Prasowy. Artykuły z gazet stały się podstawą scenariuszy teatralnych tworzonych dla i z udziałem publiczności.

Po interwencji władz, Boal i jego teatr musiał działać w ukryciu. Stworzył więc w Argentynie w 1971r. Teatr Niewidzialny. Sztuka była grana w przestrzeni publicznej, a aktorzy wtapiając się w tłum nie zdradzali swojej roli. Aktorzy incognito, z pozycji członków społeczności prowokowali trudne sytuacje i rozbudzali dyskusję społeczną. Pierwszy Teatr Niewidzialny zrobili jako grupa „ El Machete”. Poruszał temat głodu i przewrotnie odegrany został w restauracji.

Jednak to Teatr Forum stał się najbardziej popularną formą Teatru Uciśnionych. Sytuacja gdy główny bohater nie wie co zrobić istaje się to tematem dyskusji z publicznością, na początku miało formę tylko rozmowy Teatr Gadający a następnie przerodziło się w działanie widzów na scenie.

Teatr Forum walczy z systemem w obronie jednostki. Jednostka ma siłę by wpływać na zmianę systemu. Dowodem na to, jest działalność polityczna Boala i przekształcenie Teatru Forum w Teatr Legislacyjny.  W jego efekcie stworzono przeszło pięćdziesiąt propozycji zmian prawa,  z czego trzynaście zostało przyjętych przez Radę Miasta Rio de Janeiro i na stałe obowiązujących.

Teatr Forum porusza temat uciśnienia przez opresora zewnętrznego. Co jednak w sytuacji, gdy

„moim największym wrogiem jest ten we mnie ten, którego noszę w istocie mojego istnienia” (Sa de Miranda)

Odpowiedź na to pytanie znalazł Boal wspólnie z psychoterapeutką Cecilią Thumim tworząc metodę pod nazwą Tęcza Pożądań.

Człowiek – teatr w miniaturze

Teatr Uciśnionych opiera się na założeniu, że każdy człowiek nosi w sobie teatr, w każdym człowieku drzemie wrażliwy artysta, którego można obudzić za pomocą języka teatru.  Na scenie aktorzy przeżywają emocje, takie same jak w życiu, a każdy człowiek jest w życiu widzem i aktorem.

Aktor – to człowiek, który gra i działa;  Widz – to człowiek, który przygląda się sobie i innym;  Scenopisarz – to człowiek, który własnoręcznie pisze scenariusz swojego życia;  Reżyser – to człowiek, który samodzielnie decyduje o sposobie działania i zachowania                                   Język teatralny – to najbardziej uniwersalny językyk świata. Aktor używa go intencjonalnie, człowiek nieświadomie.

„Pracują w teatrze niektórzy, to ich zawód, rzemiosło, powołanie. Teatrem jest każdy. TO druga natura człowieka.”(A. Boal)

Augusto Boal

Urodzony w 1931 jako syn piekarza, inżynier i chemii, który stał się jednym z najbardziej wpływowych reżyserów, człowiek teatru: reżyser, teoretyk teatralny, dramaturg, twórca koncepcji Teatru Uciśnionych (Theatre of the Oppressed), człowiek nauki: profesor New York University, Harvard University i University of La Sorbonne-Nouvelle, polityk  wizjoner i aktywista: w 2008 roku nominowany do pokojowej nagrody Nobla.

Jako młody człowiek widząc w Brazylii walkę robotników z podziałami klasowymi postanowił „wnieść teatr do mas” i stosować jako narzędzie debaty i zmiany społecznej. Wierzył, że w ten sposób możliwe będzie „usłyszenie głosu” i przeciwdziałanie uciśnieniu grup defaworyzowanych, żyjących w opresji/uciśnieniu.

W latach 60-tych po wprowadzeniu reżimu wojskowego w Brazylii niekonwencjonalne metody Boala zostały uznane za zagrożenie; w 1971 roku został aresztowany i poddany torturom. Po wyjściu z więzienia wyjechał z Brazylii. Lata 1971-1986 spędził na emigracji. Mieszkał m.in. w Argentynie, Peru  i Francji cały czas  kontynuując pracę nad teorią i metodologią Teatru Uciśnionych, rozwijając techniki Teatru Obrazu, Teatru Niewidzialnego, Teatru Forum.  W Europie Boal prowadząc warsztaty z żoną Cecylią z (wykształcenia psychoanalitykiem) zaczął rozwijać metody pracy skoncentrowane na analizie i przeciwdziałaniu  wewnętrznym aspektom uciśnienia (Gliniarz w głowie, Tęcza Pragnień). Okres na emigracji, sprawił, że Boal zyskał  międzynarodowe uznanie widzów, krytyków i badaczy teatru, zaś  Teatr Uciśnionych stał się przedmiotem wykładanym na licznych uniwersytetach na całym świecie.

Po upadku dyktatury wojskowej w Brazylii, wrócił do Rio de Janeiro i stworzył brazylijskie Centrum Teatru Uciśnionych, a także angażował się w działalność polityczną (w latach 1993-1996 był członkiem Rady Miasta Rio de Janeiro), rozwiną też metody pracy teatralnej, które miały na celu zmianę prawa (Teatr Legislacyjny). Do końca życia rozwijał koncepcję Teatru Uciśnionych: realizował projekty społeczne, nauczał i doskonalił własną metodologię teatralną.

Obecnie metody stworzone przez Augusto Boala stosowane są w ponad 70 krajach często bardzo odmiennych kulturowo (jak np. Peru, Indie i Szwecja). W czasie swojego życia napisał wiele książek, które zostały przetłumaczone na ponad 30 języków. Jest autorem m.in.  The Theatre of The Oppressed, The Rainbow of the Desire, Legislative Theatre i Hamlet and the Backer’s Son: my life in theatre and Politics. Klasyczna i najbardziej znana książka Gry dla aktorów I nieaktorów w 2014 roku została przetłumaczona na język polski  i wydana przez Drama Way Fundację Edukacji I Kultury i Wydawnictwo Cyklady.

Dlaczego Teatr Forum działa?

 - Bo opiera się na naturalnej zdolności człowieka do tworzenia teatru

 - Bo nie próbuje narzucić zdania ani wykładać prawdy

 - Bo stawia dobre pytania, zamiast dawać tzw. „dobre” odpowiedzi

 - Bo tworzy przestrzeń wolności i buduje dialog

 - Bo udziela głosu ludziom, każdy punkt widzenia i każda opinia ma rację bytu

 - Bo opiera się na prostych ćwiczeniach i grach, które może wykonać z łatwością każdy, a które mogą służyć bardzo skomplikowanym celom

Zapoznaj się z metodą Teatru ze Społecznością lub wróć do opisu metod Teatru Zaangażowanego Społecznie.